Postanowiłam kontynuować jak na razie temat sztuk plastycznych. I to nie tylko ze względu na fakt, że czuję wyjątkową sympatię akurat do tej dziedziny. Pomyślałam sobie po prostu, że w poprzednim wpisie poruszyłam dwa zjawiska artystyczne, które – choć dobrze odpowiadające zagadnieniu przeze mnie poruszanym – na początek mogły się wydawać brutalnie wyrwane z szerszego kontekstu. W przypadku Vincenta z kontekstu historii sztuki tworzonej przez wielkich twórców i prekursorów, w przypadku graffiti zaś z kontekstu ogólnego rozwoju twórczej aktywności ludzkiej, oblicza tendencji na tle rozwoju cywilizacyjnego.
Dlatego w temacie malarstwa postanowiłam niejako wrócić do podstaw. Do czegoś w rodzaju szkicu, lekko zarysowanego „elementarza”, który może pomóc Wam w odbiorze moich kolejnych tekstów, otworzyć niejedną, ciekawą dyskusję oraz zachęcić Was do dalszych poszukiwań. Serdecznie polecam Wam zgłębianie na własną rękę poszczególnych stylów malarskich, którymi w ogólnym stopniu zajmę się w dzisiejszym wpisie. Mam też nadzieję, że ów tekst pomoże laikom w początkowym zorientowaniu się wśród mnogości zjawisk artystycznych oraz w późniejszych spotkaniach z dziełami sztuki.
Różne nurty malarskie – skąd się wzięły?
Malarstwo, tak jak literatura, teatr czy muzyka, stanowi jeden z głównych odłamów szeroko pojętej sztuki. I tak jak one, na przestrzeni kolejnych epok ulegało rozmaitym metamorfozom. Czasem były to zmiany kosmetyczne (dziś pewnie łatwiejsze do odczytania dla nieco bardziej wprawnego oka), czasem wręcz przełomowe. Wiele czynników miało wpływ na te przeobrażenia – i to przeróżnej maści: historycznej, politycznej, filozoficznej, wreszcie kulturowej, społecznej czy religijnej. Nierzadko na jedną dziedzinę sztuki oddziaływała druga, a malarze czerpali inspirację z innych twórców (niekoniecznie zajmujących się malowaniem). W dużym, bardzo dużym uproszczeniu można jednak rzec, że obrazy stanowiły „odbicia lustrzane” towarzyszącej im rzeczywistości. Rzeczywistości pomyślanej, wypowiadanej czy kreowanej przez człowieka.
I mam tu na myśli nie tylko płótna przedstawiające ważne wydarzenia historyczne, pejzaże z różnych zakątków świata, sceny rodzajowe, przedstawiające ludność miejską bądź wiejską czy nawet alegoryczne przedstawienia różnych zjawisk i pojęć (czyli generalnie malarstwo figuratywne). Chodzi mi też o przejawy dzieł współczesnych, abstrakcyjnych, najdziwniejszych, często bardzo dalekich od typowej „twórczości przedstawiającej”. Precyzując: wszystkie dzieła są echem obecnych czasów. Stają się świadectwem aktualnej kondycji człowieka, cywilizacji, sztuki. Nawet, jeśli w tej sztuce powracamy do korzeni bądź wybiegami wizjami w daleką przyszłość.
Poznaj popularne gatunki malarskie!
W zależności więc od czasów, wydarzeń historycznych, tendencji myślowych czy rozwoju innych dziedzin życia (nie tylko sztuki), na międzynarodową scenę artystyczną wstępowały dzieła reprezentujące odmienne, twórcze nurty. Oto kilka podstawowych:
- Styl impresjonistyczny – rozwinął się w kręgach francuskich malarzy. Ideą impresjonizmu była przewaga wrażenia nad stanem faktycznym, czyli „to, jak widzę” nad „tym, jakie coś jest”. Artyści tworzący w tym nurcie obserwowali rzeczywistość przez pryzmat gry świateł i kolorów, starali się uchwycić chwilę, scenerię w danym momencie. Chętnie malowali w plenerze, głównie pejzaże i sceny rodzajowe. Charakterystyczne dla stylu impresjonistycznego są formy i barwy rozprowadzane za pomocą krótkich, szybkich pociągnięć pędzla, słabo zarysowane kontury oraz brak koloru czarnego.
- Styl ekspresjonistyczny – ten nurt koncentrował się na wnętrzu artysty, jego emocjach i osobowości. Aby je wyrazić, malarze ekspresjonistyczni decydowali się na żywe, zdecydowane kolory, zniekształcenia i, w przeciwieństwie do impresjonizmu, mocno zaakcentowane kontury. Portrety oraz inne kompozycje na płótnach wypełniały nierzadko wrażenia lęku, smutku bądź samotności.
- Styl kubistyczny – najprościej można powiedzieć, że rządzi nim geometria. Kubizm ukazywał rzeczywistość za pomocą kompozycji, składających się z prostych figur, zarówno w przypadku portretów, jak i większych przedstawień tematycznych. Z zestawienia kwadratów, trapezów, trójkątów i kół wyłaniały się ludzkie sylwetki czy martwa natura. Żywe barwy oraz mocne podkreślanie poszczególnych elementów doprowadziło także do dalszego rozwoju abstrakcjonizmu.
- Styl surrealistyczny – któż nie zna słynnych, miękkich zegarów czy płonącej żyrafy? Tak, te dziwne tematy, skojarzenia motywów, spotkania niepasujących do siebie przedmiotów w groteskowo, a zarazem niezwykle realistycznie przedstawionych sytuacjach – oto cały surrealizm. Inspiracjami dla dzieł należących do tego nurtu były marzenia senne, ukryte lęki, skrywane popędy oraz… popularność naukowej teorii psychoanalizy Sigmunda Freuda. Przedziwne pejzaże, zrywające z logiką i prawami fizyki, miały oddawać zagadkowość ludzkiej podświadomości.
Nie muszę chyba zaznaczać, że to zaledwie kilka z powszechnie znanych nurtów malarskich, utrwalonych za sprawą dzieł wielkich artystów, takich jak Auguste Renoir, Edvard Munch, Pablo Picasso czy Salvador Dali. Z pewnością będę wracała do wspomnianych wyżej stylów oraz reprezentujących je twórców czy poszczególnych obrazów. Z pewnością też przywołam inne, ważne tendencje sztuk plastycznych. Szczególnie, że opisywane style występują w różnych „siostrzanych” dziedzinach, np. nowoczesność w architekturze czy ekspresjonizm w muzyce. Tymczasem serdecznie Was zachęcam do samodzielnego odkrywania ich jako odrębnych światów, przepełnionych pięknymi kompozycjami i fascynującymi wizjami.
